Khoa thi thời nhà Nguyễn

Dưới triều Nguyễn, cứ 3 năm thì triều đình lại mở khóa thi Hương ở các tỉnh lớn, ai dự thi cũng được, thí sinh trúng tuyển thì được gọi là Cử-Nhân (người được địa phương tiến cử với triều đình). Năm sau thì các Cử-Nhân vào Kinh để thi Hội và thi Ðình. Ai đậu khóa thi Hội thì được gọi là Thám Hoa, đậu khóa thi Ðình thì được gọi là Tiến-Sĩ (người có tầm học uyên bác), tên họ sẽ được khắc trên bảng vàng hay bia đá, rồi lưu lại cho muôn thế hệ sau. Các tân khoa này đều sẽ trở thành quan lại của triều đình nếu họ muốn. Sau đó họ sẽ được ngồi võng lọng rồi được binh lính đưa về làng xưa để "vinh qui bái tổ", một vinh dự tối cao mà ngày xưa tất cả các học trò đều mơ ước.

Một sĩ tử Bắc Kì đi thi.

Thí sinh 70 tuổi đi thi. Ống quyển là cái ống gỗ có nắp để đựng quyển thi khỏi bị tì ố, các nhà nho trân trọng đeo ở trước ngực,đó là một vinh dự không khi nào cho người mang hộ.

Đến ngày lều chõng đi thi.

Lều chõng. Khung lều làm bằng tre vót nhẵn, uốn cong, cắm xuống đất. Áo lều bằng lá tơi chằm hoặc là một tấm bìa lớn phất cậy. Khung và áo cuốn thành một bó mang đi cho tiện. Cũng có khi lếu chỉ gồm một cái chõng có bánh xe kéo đi, khung cắm vào nhữ ng con cá bám hai bên thành chõng.

Bãi đất làm kì thi Hương ở Nam Định cuối thế kỉ 19.

Trường Hà Nam - Khoa Nhâm Tý (1912)
(Ở giữa là nhà Thập Đạo, bên cạnh có chòi canh)

Trường Nam Định - Khoa 1894
(Khoa này nho sĩ Trần Tế Xương đỗ Tú-tài đội bảng)

Các quan chủ khảo ngồi trên một chiếc ghế cao dưới lọng để quan sát các thí sinh làm bài. Ảnh chụp tại trường thi Nam Định năm 1897.

Một trường thi ở Nam Định mở năm 1897.

Bản đồ trường thi Nam Định.

Hội đồng giám khảo tại trường thi Nam Định 1897.

Các vị quan chủ khảo tại trường thi Nam Định năm 1897.

Gíam khảo Trần Sĩ Trác.

Trường Hà Nam - Khoa Canh Tý (1900). Các quan họp ở nhà Thập Đạo để ra đề thi.

Hội đồng giám khảo tới trường thi năm 1912.

Trống thu quyển - Trường Hà Nam (1891) ? Khoảng 6,7 giờ chiều bắt đầu đánh trống thu quyển. Đánh đủ ba hồi 9 tiếng thì khóa hòm đựng quyển thi. Những quyển nộp sau khi hòm niêm phong đều đóng dấu " ngoại hàm ", không được chấm nhưng quan trường vẫn phải đọc kỹ xem có phạm trường quy hay không.

Hình vẽ trường thi năm 1895.

Quan chánh chủ khảo Cao Xuân Dục ở kì thi Hương năm Đinh Dậu ở Nam Định.

Gíam khảo Cao Xuân Tiếu

Ngày vinh danh những thí sinh đỗ đạt tại trường thi Nam Định 1897. Có sự tham dự của Toàn quyền Đông Dương Paul Doumer.

Sĩ tử và thân nhân nghe xướng danh.

Lễ xướng danh những sĩ tử đỗ đạt trường thi Nam Định 1897.

Đám đông tụ tập nghe xướng danh người trúng tuyển kì thi Hương tại Nam Định năm 1897.

Các sĩ tử và người thân ngồi nghe xướng danh công bố kết quả thi tại trường thi Nam Định 1897.

Bảng vàng khắc tên những người trúng tuyển tại trường thi Nam Định 1897.

Xướng danh trường Hà Nam (27/12/1897) Các quan mặc triều phục, theo thứ tự phẩm trật, ngồi ghế tréo ở hai bên con đường đi từ Cổng Tiền Môn dẫn vào nhà Thập Đạo.

Nghe xướng đến tên mình, ông Tân khoa phải ứng tiếng "Dạ !" thật to, đưa trình thẻ căn cước rồi theo một người lính dẫn đến vái chào các Khảo quan.

Tân khoa ngồi đợi hoàn tất lễ Xướng danh (Trường Hà-nam 27/12/1897). Sau khi trình diện các Khảo quan, ông Cử mới được dẫn đến chiếu ngồi trong một cái rạp dựng trước nhà Thập đạo. Ông Thủ Khoa, cũng gọi là Giải nguyên hay Hương nguyên, ngồi trên chiếc chiếu hoa cạp điều đầu hàng lẻ, ông Á nguyên ngồi trên chiếc chiếu đầu hàng chẵn.