Trận Đại đồn Chí Hòa năm 1861

Trận Đại đồn Chí Hòa hay còn được là Trận Đại đồn Kỳ Hòa, là một trận đánh xảy ra tại Sài Gòn, Nam Kỳ vào 4 giờ sáng ngày 24 tháng 2 năm 1861, và đến khoảng 8 giờ tối ngày 24 tháng 2 năm 1861 thì kết thúc. Tướng Nguyễn Tri Phương bị mảnh đại bác trúng bụng, phải ra lệnh rút quân về đồn Thuận Kiều. Ngày 28 tháng 2, Pháp tấn công Thuận Kiều, Đại tá Crouzat bị thương, nhưng quan quân phải bỏ đồn Thuận Kiều, bỏ cả đồn Tây Thới mà chạy tán loạn về Biên Hòa, mất hầu hết khí giới và lương thực.

Đại đồn Chí Hòa do Tổng thống quân vụ Nguyễn Tri Phương trấn giữ đã thất thủ. Tham tán Phạm Thế Hiển, Lang trung Nguyễn Duy, Tán tương Tôn Thất Trĩ đều tử trận và Tổng thống quân vụ Nguyễn Tri Phương thì bị thương nặng.

Đô đốc Hải quân Pháp Leonard Charner, Tổng tư lệnh liên quân viễn chinh Pháp - Tây Ban Nha xâm lược Nam Kỳ.

Tổng chỉ huy quân đội Nguyễn Tri Phương, người sau này đã tự vẫn trong trận thành Hà Nội năm 1873.

Tranh vẽ lính Đại Nam và lính Tây Ban Nha trong chiến tranh Pháp - Đại Nam.

Tranh vẽ lính Pháp trong chiến tranh Pháp - Đại Nam.

Bản đồ Sài Gòn năm 1861 thể hiện các khu dân cư (màu đỏ) và Đại đồn Chí Hòa của Nguyễn Tri Phương.

Bản đồ Sài Gòn và phòng tuyến Kỳ Hòa cùng với diễn tiến các cuộc tấn công trong ngày 24 và 25 tháng 2 năm 1861.

Bốn ngôi chùa bị quân Pháp chiếm làm đồn lính (màu vàng) nhằm tạo thành "chiến tuyến các ngôi chùa" (lignes des pagodes) để chuẩn bị tấn công Đại đồn Chí Hòa (màu cam), gồm: chùa Khải Tường (pagode de Barbe), chùa Kiểng Phước (pagode des Clochetons), chùa Cây Mai (pagode des Pruniers), đền Hiển Trung (pagode de la Fidélité Éclatante, hay là pagode des Mares)...Phòng tuyến này trải dài từ Chợ Lớn đến Sài Gòn, chủ yếu là để bao vây và đánh Đại đồn Chí Hòa (quân Pháp gọi là "Kỳ Hòa")

Chùa Cây Mai hay Đồn Cây Mai, ngày nay nằm trên đường Hồng Bàng, gần góc Nguyễn Thị Nhỏ.

Chùa Tháp hay chùa Kiểng Phước nằm khoảng cuối đường Lý Thường Kiệt (Nguyễn Văn Thoại) hay gần đường Phù Đổng Thiên Vương. Là một trong 4 ngôi chùa bị quân Pháp chiếm lập đồn đóng quân, làm chiến tuyến để đánh chiếm đồn Kỳ Hòa của Nguyễn Tri Phương năm 1861.

Bản đồ thể hiện vị trí của chùa Cây Mai và chùa Kiểng Phước.

Chùa Khải Tường, một trong bốn ngôi chùa Pháp chiếm để lập thành "chiến tuyến các ngôi chùa" để tấn công đồn Kỳ Hòa của Nguyễn Tri Phương. Vị trí của nó ngày xưa ở khoảng Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh.

Đồn Rạch Tra phía tây nam Đại đồn Chí Hòa, bị quân Pháp chiếm ngày 24 tháng 2 năm 1861.